Σε κάθε αίθουσα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου υπάρχουν εκθέματα που μπορεί να διαφύγουν την προσοχή του επισκέπτη, «κρυμμένα» στο πλήθος των αντικειμένων της έκθεσης. Μερικές φορές χρειάζεται να κοιτάξουμε από κοντά κάτι για να μας αποκαλυφθεί η ομορφιά, η γοητεία του, αλλά και η σημασία που είχε για την κοινωνία και τον πολιτισμό της εποχής του. Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, θέλοντας να εμπλουτίσει την επικοινωνία με το κοινό, φέρνει στο προσκήνιο μη προβεβλημένα εκθέματα των προϊστορικών και ιστορικών χρόνων.
Στο κείμενο που ακολουθεί η Κατερίνα Κωστάντη, αρχαιολόγος στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Συλλογή Προϊστορικών, Αιγυπτιακών, Κυπριακών και Ανατολικών Αρχαιοτήτων, παρουσιάζει ένα ανάγλυφο πλακίδιο σε σχήμα κεφαλής άνδρα που φορά οδοντόφρακτο κράνος (Έκθεση Μυκηναϊκών Αρχαιοτήτων, Αίθουσα 3, Προθήκη μ2, ΕΑΜ 2055).
Μορφές και «πορτρέτα» Μυκηναίων στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Ένα μικρό πλακίδιο από ελεφαντόδοντο (ύψος 7,4 εκατοστά) σε σχήμα ανδρικού κεφαλιού, που βρέθηκε σε έναν από τους δύο πλούσιους μυκηναϊκούς τάφους των Σπάτων στην Αττική και χρονολογείται στον 14ο-13ο αι. π.Χ., στους χρόνους της ακμής του μυκηναϊκού πολιτισμού, περιμένει τους επισκέπτες του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου στην Έκθεση Μυκηναϊκών Αρχαιοτήτων. Η πίσω του πλευρά είναι επίπεδη, ώστε να μπορεί να προσαρμοστεί και να διακοσμήσει κάποιο ξύλινο αντικείμενο, ίσως ένα κουτί, που όμως δεν διατηρήθηκε.
Ο άνδρας φορά ένα οδοντόφρακτο κράνος, κατασκευασμένο από χαυλιόδοντες αγριόχοιρου, που, διαμορφωμένοι κατάλληλα, ράβονταν σε σειρές πάνω σε έναν δερμάτινο σκούφο. Η κατασκευή του απαιτούσε τη θανάτωση στο κυνήγι πολλών ζώων και αποδείκνυε περίτρανα την ανδρεία του κατόχου του.
Πραγματικά οδοντόφρακτα κράνη έχουν βρεθεί σε αρκετές περιοχές του μυκηναϊκού κόσμου και δύο εκτίθενται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Το ένα, μάλιστα, προέρχεται από τον ίδιο τάφο με το πλακίδιο που παρουσιάζουμε. Φαίνεται ότι ο συμβολισμός του κράνους αυτού ήταν σημαντικός για τους Μυκηναίους, γιατί η απεικόνισή του είναι δημοφιλής στην τέχνη της εποχής. Εξάλλου, η ανδρεία και η νίκη στο κυνήγι και τον πόλεμο είναι δύο βασικές παράμετροι που δομούν το σύστημα αξιών της μυκηναϊκής κοινωνίας.
Το οδοντόφρακτο κράνος περιγράφεται αιώνες μετά με εξαιρετική ακρίβεια στην Ιλιάδα (Κ 261-265), τη στιγμή που συμπληρώνει την αρματωσιά του Οδυσσέα. Στο έπος παρακολουθούμε την πολυτάραχη διαδρομή του κράνους από χέρι σε χέρι, κλοπιμαίο, χάρισμα φιλοξενίας, τρυφερό δώρο πατέρα σε γιο, έτσι που αβίαστα προκύπτει η εικόνα ενός πολύτιμου, παλιού αντικειμένου. Η ανάμνησή του λοιπόν διατηρήθηκε ολοζώντανη ως την εποχή των ομηρικών επών, πιθανόν μαζί και με πραγματικά κράνη που περνούσαν από γενιά σε γενιά ως οικογενειακά κειμήλια.
Δημοσιευμένο:
J.-Cl. Poursat, Catalogue des ivoires mycéniens du Musée National d’Athènes, Athènes-Paris 1977, nr. 466 (ΕΑΜ 2055).
J. Borchhardt, Homerische Helme: Helmformen der Ägäis in ihren Beziehungen zu orientalischen und europäischen Helmen in der Bronze- und fruhen Eisenzeit. Mainz 1972 (για τους διαφόρους τύπους κρανών στους προϊστορικούς και πρώιμους ιστορικούς χρόνους).
